“Mən əvvəlki müsahibələrimdə də qeyd etmişdim ki, 2025-ci ildə, ən azından ilk 6 ayında seysmik və tektonik aktivlik davam edəcək. Biz bunu müşahidə edirik, Xəzər dənizində ardıcıl zəlzələlər baş verir. 3 və bir qədər yuxarı maqnitudalı zəlzələlər müşahidə edilir. Mən dövriliyin davam edəcəyini qeyd etmişdim. Dövrilik bir neçə il əvvəl aktivləşməyə başlayıb”.
Bunu modern.az-a son dövrlərdə Azərbaycanda və dünyada zəlzələlərin artması ilə bağlı danışan Geologiya və Geofizika İnstitutunun şöbə müdiri Qulam Babayev deyib. Onun sözlərinə görə, Xəzər dənizi ən mürəkkəb tektonik zonalardan biridir: “Xəzər dənizi seysmik ocaqlarla zəngin ərazidir. Çünki mürəkkəb geoloji quruluşlar, müxtəlif tektonik qırılmalar və qurşaqları mövcuddur. Nəticə etibarilə Xəzər dənizi aktiv seysmik regiondur. Aktivlik ən çox Xəzərdə büruzə olunur, amma bu o demək deyil ki, Azərbaycanın digər ərazilərində olan aktiv seysmik zonalar sakitdir”.
Qulam Babayev bildirib ki, 2025-ci ildə aktivlik davam edəcək: “Hiss olunan zəlzələlərin olacağını istisna etmirəm. 4, 4.5 hətta 5 maqnitudalı zəlzələlər ola bilər. Çünki qonşu bölgələr aktivdir, ola bilməz ki, Azərbaycan ərazisi seysmik və tektonik baxımdan sabit istiqamətdə inkişaf etsin. O səbəbdən hiss olunan zəlzələlərin olacağını istisna etmirəm. Dağıdıcı və güclü zəlzələlər isə gözlənilmir. Çünki Azərbaycan ərazisi hüdudlarında yerdəyişmələr digər ərazilərlə müqayisədə intensiv deyil. Məsələn Yunanıstan, İtaliya, İspaniya, Yaponiya, Filippin, İndoneziya misal göstərilə bilər. Bu yaxınlarda Egey dənizində bir neçə ardıcıl zəlzələ baş vermişdi. Yunanıstanın yaxın ərazisi təşvişdə idi. Mən bunu demişdim, dünya miqyasında seysmik və tektonik aktivlik davam edir. Azərbaycanda intensivlik var, amma o ərazilərlə müqayisədə aşağı səviyyədədir. Ona görə də bizdə katastrafik zəlzələ ümumiyyətlə gözlənilmir. Keçmiş zəlzələlərin tarixi zəlzələlərin təhlili, mövcud olan metodlar, stansiyaların nəticələri bunu deməyə əsas verir. Amma hiss olunan zəlzələlər qaçılmazdır”.
Qeyd edək ki, 2025-ci ildə təbii fəlakətlərin və zəlzələlərin baş verəcəyi barədə müxtəlif proqnozlar mövcuddur, amma bu proqnozların əksəriyyəti elmi əsaslardan daha çox nəzəri və ehtimalı xarakter daşıyır. Bəzi mütəxəssislər, xüsusilə Türkiyədə və ətraf bölgələrdə artan seysmik aktivliyə diqqət çəkərək, 2025-ci ilin zəlzələlər ili ola biləcəyini bildirirlər. Bu fikirlərin bir hissəsi mütəxəssislərin analizlərinə, təbii proseslərin sürətinə və təbii qəzaların baş verəcəyi risklərə əsaslanır.
Yeri gəlmişkən, Türkiyədəki əsrin faciəsi barədə əvvəlcədən xəbərdar edən seysmoloq Frenk Huqerbits Ukrayna, Qafqaz, Krım və Rusiyanın Krasnodar diyarında mümkün zəlzələ haqqında danışıb. Onun sözlərinə görə, təbii fəlakət yaxın vaxtlarda 6-7 maqnitudalı təkanla reallaşa bilər. Huqerbits potensial zəlzələ haqqında narahatedici bəyanatı SSGEOS (Solar System Geometry Survey) konfransında bəyan edib.
Alim seysmik aktivliyi proqnozlaşdırmaq üçün Günəş sistemindəki cisimlərin yerləşməsinin təhlili kimi unikal metodologiyadan istifadə edir. Onun proqnozları artıq gerçəkləşib: o, onminlərlə insanın həlak olduğu Türkiyədəki dağıdıcı zəlzələni və Çindəki son hadisələri dəqiq proqnozlaşdırıb.
Yada salaq ki, son bir ildə dünyada bir neçə güclü zəlzələ baş verib. Yanvarın 1-də Yaponiyanın İşikava prefekturasında 7,6 bal gücündə zəlzələ qeydə alınıb, nəticədə 200-dən çox insan həyatını itirib. Zəlzələdən sonra üç gün ərzində bölgədə 521 yeraltı təkan baş verib. Yanvarın 23-də Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsinin Aksu rayonunda 7,1 bal gücündə güclü zəlzələ baş verib. Zəlzələdən sonra üç gün ərzində 4 216 yeraltı təkan qeydə alınıb, ən güclüsü isə 5,7 bal olub.
Yanvarın 23-də Qazaxıstanda 5 bal gücündə zəlzələ qeydə alınıb. Qısa zamanda zəlzələnin episentrində 1 900-dən çox təkan qeydə alınıb. Ümumiyyətlə, 2024-cü ilin yanvar ayında Yaponiyada baş verən zəlzələ sayı əvvəlki üç ildə qeydə alınan zəlzələlərin toplam sayından çox olub. Mütəxəssislər bildirir ki, zəlzələlərin dəqiq proqnozlaşdırılması çətin olduğuna görə seysmik aktiv bölgələrdə yaşayan insanların hər zaman hazırlıqlı olmaları və müvafiq təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət etmələri vacibdir.
Ekoloq-seysmoloq Ənvər Əliyev də mövzunu “Yeni Müsavat”a şərh edərkən deyib ki, zəlzələnin əvvəlcədən proqnozu mümkün deyil: “Son dövrlərdə çox proqnozlar verirlər. Zəlzələnin qabaqcadan xəbər verən adama falçı deyilir. Elmi tədqiqatla məşğul olan adamların zəlzələ haqqında əvvəlcədən nə isə deməyi düzgün deyil. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda zəlzələ ilə məşğul olan adam yoxdur”.
Ekpsert qeyd edir ki, Azərbaycan seysmik ərazidə yerləşdiyinə görə zəlzələlərin olması labüddür: “Azərbaycanın ən güclü zəlzələ zonası Böyük Qafqazın cənub yamacı 8-9 ballıq (Şəki-Zaqataladan Şamaxıya qədər), Naxçıvan, Xəzər dənizinin bəzi hissələri 7-8 ballıq, Bakı şəhəri də 7-8 ballıq qiymətləndirlir. Kür-Araz ovalığı 5-6 ballıq , Quba-Xaçmaz zonası da 7-8 ballıqdır. Talış dağları da zəlzələ zonası sayılır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan ərazisi Alp-Himalay qırışıqlığının bir hissəsi olmaqla dünyanın üç ən böyük seysmik qurşağının birində yerləşir. Burada zəlzələlərin olması labüddür. Hər gün silkələnmələr olur. Bunlar seysmoloji stansiyalarda qeydə alınır, bəzən də heç almırlar. Təşviş yaratmaq lazım deyil. Sadəcə olaraq yeni tikililəri, yol infrastrukturunu, yardımçı strukturları qurarkən bir fikir olmalıdır ki, biz dünyanın ən seysmik zonalarından birində yerləşirik. Tikinti işləri də bu istiqamətdə aparılmalıdır”.
